Jan Terlouw

Jeugdjaren

Jan Terlouw werd geboren als tweede kind van ds. Jan Cornelis Terlouw sr. (1904–1987) en Grietje (Gré) Terlouw-Stein (1909–1998). Hij kreeg de naam van zowel zijn vader als zijn grootvader Jan Cornelis Terlouw (1845–1925). Zijn oudere zus was anderhalf jaar eerder geboren. Na Jan volgden nog drie kinderen in het gezin, waaronder een tweeling.

Kort na zijn geboorte verhuisde het gezin meerdere keren. Terlouw bracht zijn jeugd door in de Veluwse dorpen Garderen en Wezep, waar zijn vader predikant was bij de Gereformeerde Bond. Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde de familie in Wezep, een periode die diepe indruk maakte op Jan. Hij was getuige van de deportatie van een joodse klasgenoot en meemaakte hoe hun huis vanaf 1941 werd gedeeld met Duitse officieren. In de hongerwinter hielp hij reizigers die langs hun huis trokken.

Tijdens de oorlog moest Jan noodgedwongen zijn school onderbreken, maar na de bevrijding pakte hij zijn studie meteen weer op. Hij ging eerst naar de hbs van het Christelijk Lyceum in Zwolle en vanaf 1946 naar het latere Marnix College in Ede, nadat het gezin naar Otterlo was verhuisd.

In 1948, op zestienjarige leeftijd, behaalde Terlouw zijn hbs-diploma. Nog datzelfde jaar begon hij aan een studie wis- en natuurkunde aan de Universiteit Utrecht. In 1956 slaagde hij voor zijn doctoraalexamen. Tijdens zijn studententijd bekleedde hij zijn eerste bestuursfunctie als lid van studievereniging A-E, de voorloper van A-Eskwadraat. Na zijn diensttijd deed hij van 1958 tot 1971 wetenschappelijk onderzoek. In 1964 promoveerde hij aan het FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen op het proefschrift Experimental study of a highly ionized steady-state cesium plasma, over kernfusie. Hij deed onderzoek aan het MIT in Cambridge (1960–1962) en aan het KTH in Stockholm (1965–1966).

Politieke carrière

Leider van D66

Terlouw werd lid van D66 kort na de oprichting in 1966. In 1970 werd hij voor die partij verkozen tot lid van de Tweede Kamer. In 1971 volgde hij oprichter Hans van Mierlo op als fractievoorzitter. Tijdens de verkiezingen van 1972 won D66 zes zetels. Bij de verkiezingen van 1977 daalde het aantal weer naar twee. Terlouw bood daarop zijn ontslag aan als partijleider, maar zijn partijgenoten vroegen hem aan te blijven.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1981 boekte D66 onder Terlouws leiding een opmerkelijk succes: de partij groeide van twee naar zeventien zetels. Hiermee werd het de derde partij van het land. D66 trad vervolgens toe tot het kabinet-Van Agt II, samen met het CDA en de PvdA. Terlouw werd vicepremier en minister van Economische Zaken. Het kabinet viel echter al na zeven maanden, waarna een rompkabinet zonder D66 verder regeerde.

Bij de verkiezingen van 1982 verloor D66 tien van haar zeventien zetels. Terlouw besloot de politiek te verlaten en keerde in 1983 terug naar het wetenschappelijk werk.
Commissaris van de Koningin

Van 1991 tot 1996 was Terlouw Commissaris van de Koningin in de provincie Gelderland. In die rol behartigde hij de belangen van de provincie en was hij onder andere verantwoordelijk voor de benoeming van burgemeesters.

Schrijver

Terlouw werd in Nederland ook zeer bekend als schrijver van jeugdliteratuur. Zijn bekendste boek, Oorlogswinter (1972), is een klassieker en speelt zich af in de laatste winter van de Tweede Wereldoorlog, een periode die hij zelf als jongen bewust meemaakte. Het boek werd meerdere keren bekroond en in 2008 verfilmd door regisseur Martin Koolhoven.

Naast Oorlogswinter schreef Terlouw tientallen andere boeken, waaronder Koning van Katoren (1971), Briefgeheim (1973) en Pjotr (1976). In veel van zijn verhalen staat een jong hoofdpersonage centraal dat geconfronteerd wordt met morele dilemma’s, machtsstructuren of maatschappelijke veranderingen.

Ook als volwassenschrijver publiceerde hij, vaak samen met zijn dochter Sanne Terlouw. Ze schreven onder meer een reeks literaire thrillers. Terlouw kreeg voor zijn werk meerdere onderscheidingen, waaronder de Gouden Griffel en de Nienke van Hichtum-prijs.
Maatschappelijke betrokkenheid

Tot op hoge leeftijd bleef Terlouw actief in maatschappelijke discussies. Hij sprak zich regelmatig uit over thema’s als duurzaamheid, milieu en vertrouwen in de politiek. In 2016 hield hij in het tv-programma De Wereld Draait Door een veelbesproken “touwtje-uit-de-brievenbus”-monoloog, waarin hij pleitte voor meer onderling vertrouwen en maatschappelijke betrokkenheid. De uitzending ging viraal en raakte een snaar bij veel Nederlanders.